Toplam 11 milyon İsveç kronu (aşağı yukarı 49 milyon TL) tutarındaki mükafat, bilim adamlarının metal-organik iskeletler (MOF – Metal-Organic Frameworks) alanındaki lider çalışmalarına atfedildi.
MOLEKÜLER KAFESLERDE DEVRİM
MOF’lar, yapılarında mikroskobik boşluklar {barındıran} kristal materyaller. Bu boşluklar, birkaç angströmden (santimetrenin yüz milyon’da biri) birkaç nanometreye (milimetrenin milyonda biri) kadar değişen genişliklere haiz. İnsan gözünün ve fazlası mikroskobun göremeyeceği kadar ufak olan bu boşluklar, gazlardan ilaç moleküllerine kadar değişik maddeleri barındırabilecek kusursuz büyüklükte.
Bilim adamlarının keşfi, yeşil teknolojiler amacıyla büyük ümit {vadediyor}. Çöl havasından su elde etmekten karbondioksit yakalamaya, hidrojen depolamaktan katalizör geliştirmeye kadar geniş bir program yelpazesi söz hususu.
YARIM YÜZYILLIK YOLCULUK
MOF’ların kökeni 1950’lerin sonucunda keşfedilen “koordinasyon polimerlerine” dayanıyor. Yalnız bu ilk materyaller boşluk içermiyordu.
1980’lerin sonlarında Richard Robson’un ekibi, koordinasyon polimerlerinin sıvı moleküllerle dolu üç ebatlı kafesler oluşturabileceğini gözler önüne serdi.
1990’ların ortasında Omar Yaghi’nin grubu, çözücü moleküller çıkarılsa bile yapının çökmediğini ispatladı. Bu, bilim aleminde büyük bir sürpriz oldu.
1997’de Susumu Kitagawa, bu boşlukların gaz moleküllerini absorbe edebildiğini, hem de gaz giriş çıkışıyla yapının genişleyip daralabildiğini iddia etti.
Bu emek harcamalar, çağdaş MOF kimyasının temellerini attı. Bugün mevzu ile ilgili binlerce bilimsel yazı yayımlanmış halde.
YEŞİL TEKNOLOJİ VE ÖTESİ
MOF’ların en ilgi çekici kullanım kısmı gaz depolama. Hidrojenin yoğun şekilde depolanması, bilhassa yakıt hücreli vasıtalar amacıyla büyük üstünlük sağlıyor. Bunun dışında karbondioksit tutma ve zararı dokunan gaz karışımlarını ayırmada da çığır açıcı çözümler sunuyorlar.
Aynı zamanda katalizör olarak kimyasal reaksiyonlarda, ilaç taşıma ve denetimli salımda, piller ve ısı depolama sistemlerinde, kimyasal sensörlerde kullanılabiliyor. Uzmanlara bakılırsa potansiyel şimdilik tam manasıyla keşfedilmiş değil; MOF’ların ileride fazlaca daha çok alanda karşımıza çıkması planlanıyor.
Bugün hâlâ Nobel Komitesi, Kitagawa, Robson ve Yaghi’nin keşiflerinin sadece bilimsel bir {başarı} değil, bunun yanı sıra iklim değişikliğiyle savaşım ve sürdürülebilir enerji amacıyla de tehlikeli sonuç ehemmiyet taşıdığını altını çizdi.
