Ayasofya, Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından 532-537 yılları arasında yaptırılmış olup günümüze kadar ayakta kalmış mimarlık tarihinin en önemli eserleri arasında yer alır. 1453 yılında İstanbul’un fethi sonrasında Fatih Sultan Mehmet tarafından camiye çevrilmiştir.
Ayasofya kelime olarak “aya” sözcüğü kutsal azize, “sofya” sözcüğü ise Eski Yunancada “bilgelik” anlamına gelir. 6.yüzyılda inşa edilirken ünlü matematikçi Anhemius’un Ayasofya’nın yapımında başında olduğu, yaklaşık 10.000 işçinin çalıştığı söylenmektedir.
Birinci Ayasofya Dönemi
Roma İmparatoru 1.Constantinus tarafından başlatılmıştır. 2.Constantius ise Ayasofya kilisesini tamamlamıştır. Ayasofya’nın açılış tarihi 15 Şubat 360 yılında 2.Constanius tarafından gerçekleştirilmiştir. Kilise’nin Artemis Tapınağı Üzerine inşaat edildiği tahmin edilmektedir. Birinci Ayasofya kubbeli, çatısı ahşap ve büyük avlusu vardı. Büyük bir yapı olan Ayasofya 20 Haziran 404’te çıkan isyanlar yüzünden yakılarak büyük ölçüde zarar görmüştür.
İkinci Ayasofya Dönemi
İlk kilisenin yıkılmasıyla Theodosius 10 Ekim 415 yılında İkinci Ayasofya’nın bitiminden sonra ilk adımını atmıştır. Mimar Rufinos tarafından inşa edilmiş olan İkinci Ayasofya ahşap çatılı ve 5 nefliydi.
İkinci Ayasofya 14 Ocak 532 tarihinde Nika ayaklanması sonucunda yakılıp yıkılmıştır.
Üçüncü Ayasofya
İkinci Ayasofya yıkıldıktan 1 hafta sonra İmparator 1.Justinianus önceki yapılmış kiliselerden çok görkemli bir kilise inşa ettirmiştir. İnşaatı için kullanılacak malzemeleri üretmek yerine hazır yontulmuş malzemeler kullanılmıştır.
Binanın yapımında Efes’te bulunan Artemis Tapınağı’ndan, Mısır’da bulunan Güneş tapınağından ve daha birçok tapınaktan sütunlar kullanılmıştır. Yapımı sonrasında İstanbul’da meydana gelen 557 depremlerinde ana kubbe çökmüş ve bu nedenle İmparator’un emriyle restorasyon çalışmaları başlatılmıştır. Kubbenin çökmemesi için hafif malzemeler kullanılmıştır. Ayasofya’nın son kilise olduğu zamanlar Bizans yıllarıdır. Fatih Sultan Mehmet Han tarafından İstanbul fethedildiği zaman Ayasofya Kilise’si yerine Ayasofya Camii olarak değiştirildi.
Günümüzde ise Ayasofya hala Müze olarak kullanılmaktadır.
Ayasofya’nın Özellikleri
Dünyanın en eski katedrali unvanına sahiptir.
Yapıldığı dönemden itibaren yaklaşık bin yıl boyunca (1520’de İspanya’daki Sevilla Katedrali’nin inşaatı tamamlanana kadar) dünyanın en büyük katedrali olma unvanını taşımıştır.
Günümüzde yüz ölçümü bakımından dördüncü sırada yer almaktadır.
Dünyanın en hızlı (5 yılda) yapılan katedralidir.
Dünyanın en uzun süreyle (15 yüzyıl) ibadet yeri olmuş yapıları arasındadır.
Kubbesi “eski katedral” kubbeleri arasında çapı bakımından dördüncü büyük kubbe kabul edilmektedir.
